Neosrbizam po ugledu na neoosmanizam?

Darku Tanaskoviću, poznatom srpskom orijentalisti, poliglotu i diplomatu može se svašta zamjeriti, osim da je neobrazovan. Definišući neoosmanizam kao “ideološki amalgam islamizma, turskog nacionalizma, s protezanjem ka panturkizmu i osmanskoj imperijalnoj nostalgiji ”, zaključio je da Srbi “moraju biti spremni na razumne kompromise, ali ne po cijenu ugrožavanja narodne budućnosti”. Ukratko, po Tanaskoviću, “da se ponašaju kao Turci”. Šta bi to trebalo da znači? Kada je turski predsjednik Davutoglu, prilikom otvaranja obnovljene Ferhad-pašine džamije u Banjaluci rekao sljedeće: “Bili smo nekad ovdje, danas smo ovdje, bićemo ovdje”, konstatovao je i da je ostvaren san Alije Izetbegovića o multietničkoj BiH, uz koju će stajati 78 miliona Turaka. Naravno da se radi o gomili, namjerno izbiflanih, floskula. Ukratko, tretirao je BiH kao tursku koloniju, a jedan od njenih konstitutivnih naroda kao adolescente kojima glavni baja u kvartu dobaci: “Nemojte da ‘ćujem’ da vas je ko diro.” Turska spoljna politika, stoga, podrazumijeva poticanje mentaliteta osmanskih imperijalnih krajišnika gdje god je to moguće, a posebno u podnebljima kao što je Balkan gdje su svi mentaliteti do jednoga krajišnički: Rimokatolicima se tako serviraju floskule o “predziđu hrišćanstva”, pravoslavnima da su stožer pravoslavne civilizacije, dok je muslimanima očigledno namijenjeno da budu straža Dar-ul-Islama čime ih je počastvovao beglerbeg Erdogan. 

Ako bi Srbi, po Tanaskoviću, slijedili ovaj model, onda je njihova budućnost da budu “ideološki amalgam pravoslavlja, srpskog nacionalizma, s protezanjem ka panslavizmu i vizantijsko-ruskoj imperijalnoj nostalgiji”. I zaista, kada sam, jednom davno, na okruglom stolu u Bijeljini posvećenom neoosmanizmu Tanaskovića upitao koje je njegovo geslo, dobio sam odgovor: “Verujem u Boga i srpstvo.” Pa ipak, kako “božji” nacionalizam u srpskom kontekstu nerazvijene i devastirane ekonomije ne može polučiti bilo kakvim imperijalizmom, pa ni onim turskih regionalnih gabarita, šta onda preostaje Srbiji i srpskom narodu kao cjelini? Tanaskoviću je jasno (kao što je jasno da su “desna skretanja” Milorada Dodika upravo plod rada njega i njemu ideološki bliskih  savjetnika), da to ne može biti multikonfesionalno srpstvo, kakvo se zagovaralo u, suludo ozloglašenom, Načertaniju, ili onom koje bi postalo dio integralnog jugoslovenskog identiteta. To može biti samo “novo”, neinkluzivno, srpstvo, čija je baza isključivo političko-pravoslavno kulturološko nasljeđe. Tako jedan od ideologa povratka “srpskom kulturnom stanovištu” i autor knjige “Duh samoporicanja” Milo Lompar smatra da  “dok se srpski narod ne izleči od jugoslovenstva, ne može imati ni svoj nacionalni program”. A da je ono što on smatra “jugoslovenstvom”, daleko šire od titoističkog ili nekog drugog jugoslovenstva, rekao je, nedavno, u intervjuu za Nedeljnik: “Ukoliko se ne obnovi svest o nacionalnom stanovištu kao opravdanom učesniku u političkim procesima koji oblikuju privredu, kulturu, obrazovanje, medije, moglo bi se desiti da se dovrši proces svođenja svega što je srpsko na ono što je srbijansko. Vidno je, istovremeno, nastojanje da se unutar javne svesti, naporedo sa kriminalizacijom srpskog stanovišta, ozakoni i silom nametne – medijskim i obrazovnim propisima – svest o multikulturalističkom stanovištu kao obavezujućem činiocu. Smisao je da ono što je srbijansko vremenom postane multikulturalističko.”

Lompar, čiji je utjecaj izvanredno obrazovane i elokventne osobe, daleko širi od DSS-Dveri koju podržava, baš, kao i Tanasković, drži da spas srpske nacije leži u neoosmanizaciji, to jeste u kulturološkoj unifikaciji, kao nadgradnji i gorivu svih drugih društvenih procesa. Dakle, radilo bi se o “neoosmanizaciji” srpske kulture po obrascu po kojem su to učinili i islamisti u Turskoj. Shvativši da je panturanizam, preslaba i preograničavajuća poveznica okupljanja zemalja i naroda oko Turske, logično je da su ideolozi širenja turskog utjecaja u svijetu pribjegli neoosmanizmu, čija je osnovna komponenta islam, kojim se obezbjeđuje polagano vraćanje na onaj koncept koji je opisivao turski nacionalist Tekin Alp, opisujući identitet osmanskih podanika u Anadoliji prije Ataturkove građanske revolucije: “Do pre tri godine osmanski Turci smatrali su sami sebe prosto kao muslimane i nikad nisu smatrali svoju naciju kao naciju sa posebnim postojanjem. Anadolski seljaci su smatrali reč Turčin kao sinonim sa Kizilbaši, to jest kao pojam koji označava, ne naciju, već čoveka koji nosi crveni fes, tj. crvenoglavi”. Nikakvo čudo da je Davutoglu u Banjaluci održao govor kakav je održao, kao ni to da je nekadašnji reisul-ulema Mustafa Cerić, u tom, vjerskokulturološkom smislu, izjednačavao Bošnjake i Turke. Novo srpsko stanovište, međutim, ne bi išlo u pravcu sveopšte vjerske inkluzije, jer za to nema nikakvih predispozicija. Ono bi išlo “na sigurno”, to jeste unifikaciju narodne, isključivo pravoslavne kulture, budući da je bilo kakva mogućnost inkluzije islama i rimokatoličanstva odavno izgubljena, što neprijateljskim spoljnopolitičkim agendama, što nemogućnošću i nesposobnošću srpskih elita da stvore ustavnu naciju po francuskom modelu. Zanimljivo je šta je o tome, pisao, jedan od sljedbenika “novog srpskog stanovišta”, kao i jedan od osnivača Republike Srpske, Momčilo Krajišnik, pravdajući uvođenje ekavskog narječja u ratnu RS: “U ijekavskom narečju, kojim govori oko 9.000.000 ljudi, Srbi participiraju sa oko 15 odsto (oko 1.400.000). Dok ijekavskim narečjem govore (svi) Hrvati (oko 4.500.000), (svi) muslimani (oko 2.500.000), (svi) Crnogorci (oko 600.000). Što je i bilo presudno da se taj, od srpskog naroda određeni jezički standard, nazove hrvatskim, crnogorskim, bošnjačkim (ili bosanskim), a pred Haškim tribunalom, BHS jezikom. U ovakvoj situaciji Srbi iz BiH su bili pred izborom ili da tvrdoglavo nastave da koriste ijekavicu i zadovolje se sa 15 odsto idealnog dela, jednog respektivnog jezičkog korpusa, ili da postupe kao Hrvati i uvedu službeni jezik svoje matice i postanu deo jedinstvene srpske nacije. U raspravi o ovom pitanju rukovodstvo Republike Srpske se ponovo našlo nasuprot istih onih profesora koji su tvrdili da se u BiH govori jednim jezikom i da se taj jezik mora zvati srpski. Rukovodstvo je bilo svesno da se ne mogu zanemariti stavovi jezičkih stručnjaka, ali isto tako ni činjenica da ovakav stav neminovno ‘zaključava’ Srbe u unitarnu BiH i kulturno i jezički odvaja od Srba iz Srbije. Zato smo, da bismo rešili naizgled ‘nerešiv’ problem, doneli kompromisno rešenje. U Ustav Republike Srpske ugradili su amandman o ravnopravnosti oba narečja. S tim da smo posebnim zakonom ekavicu promovisali u službeni jezik Republike Srpske.”

Model “srpskog novog stanovišta”, koji je očigledno isplativ i dopadljiv i Miloradu Dodiku, nije, poput neoosmanskog ekspanzivni model (niti ima moć da to postane), ali svakako jeste model kreiranja “sultanata” po uzoru na Tursku, Mađarsku, Poljsku i druge zemlje cvjetanja sektarijanskih (Božjih) nacionalizama. Jasno je, iz Krajišnikove argumentacije, da je RS, po naumu svojih osnivača, bila neka vrsta srpskog “neoosmanskog” eksperimenta, koji nije baš završio po naumu svojih osmislitelja, ali sada ima itekakve šanse da se ponovo zakotrlja u tom pravcu. Naravno da puste želje srpskog neoosmanizma nemaju nikakve realne šanse da RS i Srbiju ujedine u jednu državu, ma koliko ih kulturološki unificirali. Ako već ne zbog međunarodnih prilika, a ono zbog tih, nezgodnih zakona istorijskog materijalizma i kapitalizma da se jednom stvorena autonomija ne predaje milom, pa taman da to od tebe traži, rođeni “kulturološki” brat.