“Međunarodna dimenzija krize u BiH”: Put od pakla rata do paralizirajućeg mira

Ruska invazija je “suštinski promijenila svaku jednačinu koja se tiče sigurnosti u Evropi” te sada Brisel više ne bi trebao odlagati efikasnu reviziju svoje politike prema Bosni i Hercegovini, piše bivši ambasador Italije na Kosovu, Michael L. Giffoni.“Sudbina savremene Bosne i Hercegovine mogla bi se slikovito sažeti kao dug i frustrirajući put od pakla rata (koji je koštao preko 100.000 smrtnih slučajeva i najstrašnijeg genocida u Evropi od Holokausta) do čistilišta obilježenog odsustvom oružanog sukoba i prisustvom hladnog i paralizirajućeg mira, daleko od ikakvih izgleda za stvarnu stabilnost i autentičan napredak”, navodi Giffoni u tekstu naslova “Trijumf nedostatka volje? Međunarodna dimenzija bosanske krize” koji je objavljen na stranici Italijanskog instituta za međunarodne političke studije (ISPI).

Prema njegovom mišljenju, u srcu pitanja Bosne i Hercegovine leži takozvana “etnička zamka” – sistem upravljanja “zasnovan na etničkoj odvojenosti” koji je uspostavljen Ustavom koji je dio Dejtonskog sporazuma.

Giffoni ističe da je ovo bilo neophodno i kratkoročno opravdano za održavanje i jačanje mira, ali da se brzo se pokazalo potpuno neefikasnim i štetnim za državu, što je rezultiralo “kristalizacijom etničkih podjela, svojevrsnom defacto podjelom i nefunkcionalnom centralnom državom, koju kao takvu percipirala većina stanovništva i koja se pretvorila u fatalni osjećaj odustajanja tokom dvije decenije, što je služilo nacionalističkom i populističkom konsenzusu”.
Propušten “magični trenutak”

Ipak, u pozadini stagnacije i hronične krize, dogodio se jedan “magični trenutak”, piše Giffoni, uz objašnjenje da je to bila faza velike nade koja bi mogla pokrenuti vrijeme autentičnih reformi i konačno napraviti proboj protiv “sistema s mrtve tačke”.

To se, tvrdi on, dogodilo između 1999. i 2006. godine i u suštini je bilo vođeno povoljnom međunarodnom dinamikom, uključujući i posljedicama međunarodne posvećenosti Balkanu – intervencijom NATO saveza na Kosovu i Paktom stabilnosti za jugoistočnu Evropu koji je pokrenut u Sarajevu u junu 1999. godine, te novom vanjskom i sigurnosnom politikom EU “koja je stabilizaciju i evropsku perspektivu Zapadnog Balkana postavila kao svoj prvi test, čime je postala prestpostavka za dalje proširenje EU i predstavljala de facto obećanje pristupanja za te zemlje, uključujući postdejtonsku Bosnu i Hercegovinu”.

Navodi da su pad Slobodana Miloševića, “promjena režima” u Beogradu, obuzdavanje opasne situacije u Makedoniji koja je izazvala strah od novog balkanskog rata i Solunska deklaracija EU-Zapadni Balkan iz juna 2003. godine dodatno oslikali pozitivnu sliku na regionalnom nivou.

“U tom kontekstu, činilo se da se “mantra” ništa manje suprotstavljenih etničkih grupa u BiH koleba kao da je to samo “kliše” koji će izgubiti smisao, ali nade su nestale u roku od nekoliko godina: nacionalistički front se uspio pregrupirati u tri glavne komponente (Bošnjak, Hrvat i Srbin)”, piše on.

Navodi da politički uspon Milorada Dodika u BiH entitetu Republici Srpskoj “nije rezultirao stvarnom promjenom jer se ispostavilo da je on nacionalistički demagog” koji nije mnogo drugačiji, iako je bio mnogo prezentabilniji, od prethodnih političkih predstavnika u RS.

“U suštini, “zlatno doba” je nestalo, a projekat ustavne reforme koji je podržavao Washington, a koji je imao za cilj da ograniči obim “etničkog principa” koji je u osnovi centralnih institucija, je bio odbačen i napušten”, piše Giffoni, te dodaje da je nemogućnost da se reaguje na ovaj zamah bio je neuspjeh Zapada u BiH te da su posljedice toga sada još ozbiljnije kada se uzme u obzir da je sadašnji novi val etnonacionalizma “otvoreno prihvaćen i eksploatisan” od strane ruskog predsjednika Vladimira Putina u njegovom pristupu vanjskoj politici.

“Je li to opet bio nedostatak volje? Ili nedostatak vizije? Možda i jedno i drugo, ali barem što se tiče EU, mnogi u Briselu su imali jasnu viziju o tome šta se dešava i naglašavali rizike nedostatka djelovanja. Njihovi apeli su, međutim, naišli na gluhe uši”, piše on.
BiH suočena s “dvostrukom krizom”

Giffoni navodi da se prošlog ljeta BiH ponovo vratila u centar globalne pažnje “kada je buknuo krešendo tenzija” zbog Dodikovih najava o povlačenju RS iz BiH institucija, prvenstveno u vezi sa vrlo osjetljivim pitanjima poput odbrane i sigurnosti, oporezivanja i zdravstva. Dodaje da je Visoku predstavnik Christian Schmidt napisao je da se ionako krhki status quo zemlje suočava sa “najozbiljnijom egzistencijalnom prijetnjom u poslijeratnom periodu”, te da su “izgledi za dalje podjele i sukobe vrlo stvarni”.

“Posmatrajući slijed događaja, može se zaključiti da je BiH suočena s “dvostrukom krizom” koju izazivaju centrifugalne snage dvije velike etnonacionalističke tendencije, sa srpskom frakcijom (na izuzetno oštar način) i hrvatskom (u manje upečatljiv, ali podmukao način) koje rade na smanjenju ionako krhkih nadležnosti i efikasnosti zajedničkih institucija”, piše on.

Ističe da je ovu krizu pogoršala je i njena međunarodna dimenzija, budući da su glavni globalni igrači, koji su sada SAD i Rusija, s obzirom na “inertnost EU uzrokovanu trenutnom krizom identiteta i nedostatkom geopolitičke uloge čak i na susjednom zapadnom Balkanu”, te glavni regionalni akteri, Srbija i Hrvatska, samo “iskoristili i poduprli podjele”.

Giffoni navodi da je Washington uspio uvesti ekonomske sankcije Dodiku i njegovim pomagačima, ali i da su konkretni efekti takvih inicijative “vrlo ograničeni i prilično simbolični”.

Dodaje da Brisel nije uspio postići neophodan konsenzus među svojim državama članicama za uvođenje sankcija EU, te da su stizali i signali da se o Dodikovim zahtjevima može pregovarati, uključujući o ukidanju zakona o negiranju genocida koji je Dodik koristio kao “izgovor za njegov konfrontacijski potez”.

Po njegovim riječima, stiče se utisak da je prevladao “minimalistički” pristup u ime kratkoročnih kompromisa “koji ignoriše održive reforme kao način da se Bosna i Hercegovina učini funkcionalnom državom” i koji bi je izvukao iz “etničke zamke” i izbjegao krizu.
Posljedice dešavanja u Ukrajini za BiH?

Giffoni piše da je trenutno svijet duboko potresen ruskom invazijom na Ukrajinu, ali da su zabrinutost zbog potencijalnog prelivanja nasilja na zapadni Balkan, a najviše u Bosnu i Hercegovinu, izrazili mnogi zvaničnici i analitičari.

On dodaje da je EU istog dana kada je Rusija započela invaziju u Ukrajini objavila da će gotovo udvostručiti svoje snage pod mandatom UN-a u BiH uslijed zabrinutosti da bi kriza u Ukrajini mogla potencijalno uzrokovati nestabilnost u BiH. Dan kasnije, generalni sekretar NATO-a Jens Stoltenberg rekao je da je potrebna veća podrška “zemljama poput Gruzije, Moldavije i Bosne i Hercegovine” kako bi im se pomoglo da “slijede put koji su slobodno odabrali”.

“Ostavljajući po strani sve beskorisne i preuranjene špekulacije, istina je da je ruska invazija suštinski promijenila svaku jednačinu koja se tiče sigurnosti u Evropi. Da se na ovo odgovori je potrebna hitna i sveobuhvatna rekalibracija zapadne strategije prema Balkanu i istočnom susjedstvu EU, u teoriji i praksi”, piše Giffoni.

On ističe da Brisel više ne smije odlagati efikasnu reviziju politike kako bi procijenio zašto politike proširenja i susjedske politike nisu uspjele da djeluju kao katalizator za reforme u zemljama koje nisu članice EU.

“Drugo, pronalaženje rješenja za rješavanje bosanske zagonetke trebao bi biti prioritetni zadatak. Ovo bi moglo biti posljednje sredstvo Bosne i bila bi strašna greška propustiti ga”, zaključio je.