'Oči i uši Ratka Mladića': Ko je zapravo bio ratni zločinac Zdravko Tolimir?!

Ratni zločinac i bivši general Vojske Republike Srpske Zdravko Tolimir preminuo je 8. februara 2016. u Haagu. U aprilu 2015. godine Tolimir je u Haaškom tribunalu osuđen na doživotni zatvor zbog zločina nad muslimanima iz Srebrenice u ljeto 1995. godine.

Tokom rata bio je pomoćnik za obavještajno-sigurnosne poslove komandanta Vojske RS Ratka Mladića. Na doživotni zatvor osuđen je 2012. godine zbog komandne odgovornosti za srebrenička masovna pogubljenja, kao i ubijanje ključnih ljudi bošnjačke zajednice u Žepi - kao bivši pomoćnik Ratka Mladića za obavještajno–sigurnosne poslove u Glavnom štabu VRS-a.

Svjedoci su ga tokom suđenja u Haagu opisali kao "desnu ruku" Ratka Mladića, njegove "oči i uši". Ovo je ujedno bila prva presuda kojom se detaljno opisuju zločini počinjeni nakon pada Žepe. Sudije su genocidom proglasile i ubistva trojice lidera u Žepi (Avdo Palić, Mehmed Hajrić i Amir Imamović), što je presedan u dosadašnjoj praksi. Vijeće je tada zaključilo da je ubistvo Avde Palića, "zbog njegovog statusa branioca", trebalo poslužiti kao simbol da nema nade za opstanak stanovništva u ovoj enklavi.

Na osnovu iznesenih dokaza, Sudsko vijeće je Tolimira proglasilo krivim za: genocid, udruživanje radi vršenja genocida, zločin protiv čovječnosti, te kršenje zakona i običaja ratovanja, odnosno za istrebljenje, ubistva, progone i nečovječno postupanje prisilnim premještanjem.

Donoseći presudu, Vijeće je uzelo u obzir njegovu funkciju, te činjenicu da je znao o svim dešavanjima na terenu tokom akcija u Srebrenici i Žepi.

"On je bio jedan od sedmorice pomočnika komandanta u Glavnom štabu, a njegov neposredni starješina bio je komandant Glavnog štaba Ratko Mladić, s kojim je imao izrazito blizak odnos. Mladić se često konsultovao s optuženim prije donošenja neke odluke i smatrao ga je dijelom svojeg, citiram, ‘najužeg jezgra’."

Tokom suđenja svjedoci su Tolimira opisali i kao nekog ko je prije bio jednak Mladiću nego njegov potčinjeni.

Pored ostalog, Tolimir je bio taj koji je izdao naredbu da se “unište” svi zarobljenici u Žepi, a od 25. do 27. jula je komandovao operacijom prisilnog iseljenja "hodajući unaokolo s pištoljem uperenim uvis, zastrašujući tu bespomoćnu grupu pretežno žena, djece i staraca."

"Optuženi je podsticao korištenje pogrdnih naziva čime je raspirivao etničku mržnju među pripadnicima snaga bosanskih Srba, šaljući na taj način poruku da su bosanski muslimani ljudi manje vrijednosti", smatraju sudije. "Jedini razumni zaključak do kojeg je sudačka većina mogla doći na osnovu cjelokupnog dokaznog materijala jeste da optuženi ne samo da je znao za genocidnu namjeru drugih već je i sam posjedovao."

Nakon pada Srebrenice, 11. jula 1995. godine, počela su masovna ubistva i progoni civila, a po naredbi Glavnog štaba poduzete su sve aktivnosti da se ti zločini prikriju.

"Žrtve iz skladišta u Kravici, poubijani u Orahovcu, na brani u Petkovcima, u Kozluku, na ekonomiji Branjevo i u Pilici - koji su svi nakon ubistava bili pokopani - ponovno su otkopani i zatim pokopani u sekundarnim grobnicama - da ih nabrojimo samo nekoliko - kod puta za Hodžiče, kod puta Snagovo-Lipje i na ukupno 12 grobnih lokaliteta uz Čančarski put. Nekolicina podređenih ovog optuženog, uključujuči Bearu i Popoviča, igrala je centralnu ulogu u toj operaciji", zaključilo je tada Vijeće.

Posljedice zločina u Srebrenici su nepopravljive, smatrale su sudije koje su i tu činjenicu uzele u razmatranje kada su određivale kaznu Tolimiru. Zdravko Tolimir se krio sve od maja 2007. godine, kada je konačno i uhapšen. 

Tolimir nije jedini oficir VRS koji je zbog zločina u Srebrenici osuđen na najtežu kaznu. Doživotni zatvor prvostepenom presudom određen je i Ljubiši Beari, načelniku za bezbjednost Glavnog štaba VRS-a i Vujadinu Popoviću, bivšem potpukovniku Drinskog korpusa. Drago Nikolić, potporučnik Zvorničke brigade osuđen je na 35 godina zatvora, a na istu kaznu pravosnažnom presudom osuđen je i nekadašnji komandant Drinskog korpusa Radisav Krstić. A od jučer i Ratko Mladić.

Suđenje penzionisanom generalu VRS, Zdravku Tolimiru, počelo je 26. februara 2010., a tužioci su pred sudije izveli 126 svjedoka, dok je optuženik, koji se branio sam, izveo četiri svjedoka. 

Tolimir je bio pomoćnik komandanta za obaveštajne poslove Glavnog štaba VRS, ratni načelnik Generalštaba VRS za bezbjednost i pomoćnik komandanta VRS, generala Ratka Mladića tokom agresije na Bosnu i Hercegovinu. Penzionisan je 1996. godine, naredbom tadašnje predsjednice Republike Srpske Biljane Plavšić. 

Rođen je 1948. u Popovićima kod Glamoča, na zapadu BiH. Visoke vojne škole završio je u Beogradu, a na usavršavanju je bio i u inostranstvu. Obavljao je vojne dužnosti u nekoliko garnizona bivše SFRJ. 

S Mladićem je dočekao početak oružanih sukoba u SFRJ u Splitu, odakle su potom zajedno 1992. prebačeni u Korpus tadašnje Vojske SFRJ u Kninu, gdje su, takođe, zajedno došli i na vojne funkcije u BiH. 

Tolimir je bio učesnik mirovnih pregovora u Dejtonu 1995. godine, zadužen za implementaciju vojnog dijela mirovnog ugovora. 

Haški tribunal ga je februara 2005. godine, zajedno s generalom Milanom Gverom i Radivojem Miletićem, optužio za zločine nad muslimanima u Srebrenici i Žepi 1995. godine. 

Uhapšen je 31. maja 2007. i sutradan izručen Tribunalu, gdje se pojavio pred sudijama prvi put, 4. juna te godine. Vlada Srbije, na čijem čelu je bio Vojislav Koštunica, saopštila je da je Tolimir uhapšen u Republici Srpskoj. Tolimir je, u prvom pojavljivanju pred Tribunalom, međutim, rekao da je bio uhapšen u svom beogradskom stanu i da je odatle preko rijeke Drine prebačen na pogranično područje između RS i Srbije. 

On se, sredinom decembra 2009. godine, pred Haškim sudom izjasnio da nije kriv ni po jednoj tački optužnice, ali suđenje tada nije počelo, pošto je Tužilaštvo zatražilo dopunu optužnice. 

Suđenje je tako započelo u februaru 2010., a tokom boravka u pritvorskoj jedinici u Sheveningenu više puta se žalio da je izložen "surovom i nečovječnom postupanju". 

U prvom pojavljivanju pred sudijom u Haagu odbio je da se izjasni o krivici, poslije čega je sudija, u skladu s pravilima Tribunala, u spis unio da je optuženi izjavio da nije kriv. U završnoj riječi, tužilac je zatražio kaznu doživotnog zatvora, a Tolimir oslobađajuću presudu.

12. decembra 2012., proglašen je krivim po šest od sedam točaka optužnice, te mu je izrečena kazna doživotnog zatvora. 2015. godine pravomoćna presuda potvrdila je ovu kaznu, iako je odbacila prvostepenu presudu da se genocid dogodio i u Žepi.