SFRJ nije bila totalitarna država

U dva slučaja tako su Jugoslaviju službeno obilježila nadležna tijela državnih vlasti Hrvatske i Slovenije, a da se niti jedno od njih nije pozvalo na neko sistemsko promišljanje totalitarizma, niti su analizirala način prisutnosti navodnog sistema i vrijeme njegova trajanja, ističu sociolozi Univerziteta u Mariboru Sergej Flere i Rudi Klanjšek. 

Hrvatski sabor 2006. usvojio je deklaraciju o "osudi zločina počinjenih tokom totalitarnog komunističkog sistema u Hrvatskoj, 1945-1990", a Ustavni sud Slovenije 2011. je poništio odluku Gradske opštine Ljubljane, koja je željela da put u izgradnji nazove po Josipu Brozu Titu. U presudi, Ustavni sud Slovenije spomenuo je "Titovo simboličko značenje" povezano s "poslijeratnim totalitarnim komunističkim režimom", te utvrdio da "Tito simbolizuje totalitarni režim".

"Totalitarni diktator" je morao "usklađivati stavove"

Analizirajući istorijat Titovog režima u skladu s literaturom o totalitarizmu, autori zaključuju da Jugoslavija nije bila totalitarna u više od polovine svog vijeka. Iako je bio promovisan kult Tita, njegova vlast bila je ograničena federalnom prirodom države, smatraju sociolozi. 

To ne znači da nije postojala represija, koja je, posebno do 1953., bila usmjerena protiv vjerskih ustanova, imanentnih protivnika komunizma, političkih disidenata i uopšte na kontrolu inteligencije, napominju Flere i Klanjšek. 

Od sredine 60-ih godina republike su postale uglavnom samostalni igrači i brinule se za svoje sopstvene interese, privatna preduzeća nisu poslovala pod kontrolom državne planske ekonomije, dok je bio vidljiv kulturni i vjerski pluralizam, ističu autori. 

Argumenti pokazuju da taj "totalitarni diktator" nije mogao samostalno da imenuje članove tijela saveznih republika, nego je to bio dugotrajan proces postizanja "dogovora", usklađivanja i političkih manipulacija. U svom iskrenom iskazu, početkom 70-ih, vojvođanski lider Stevan Doronjski govori o višemjesečnim "konsultacijama" oko imenovanja tamošnjih saveznih funkcionera, u kojima su učestvovali članovi pokrajine, republike i savezne elite, kao i Tito, kažu sociolozi. 

Politička policija u "prvoj fazi" (1945-1953), tvrde autori, odigrala je tipičnu ulogu za totalitarne režime: zatvarala je pa čak i eliminisala opozicionare, potiskivala nezavisnu štampu i slično. 

Ranković, Tito, Đilas

Padom nespornog šefa jugoslovenske političke policije Aleksandra Rankovića 1966., služba je reorganizovana na način koji je onemogućio djelovanje tipično za totalitarne sisteme. Špijunska mreža je radikalno smanjena, tako da je, primjera radi, količina dosijea praćenih osoba u Sloveniji smanjena s 270 hiljada na jednu hiljadu metara dužine. 

Kulturni život, pogotovo nakon 60-ih godina, bio je vrlo raznolik i pluralan, što je potpuno strano totalitarnim sistemima. Represija prema vjerskim zajednicama bila je snažna do 1950-ih, do kada je režim potisnuo iz javnosti sve njihove aktivnosti i oduzeo im većinu vlasništva. No, prema podacima iz članka, već 1966. vjerske zajednice izdaju 65 novina sa ukupno 3,59 miliona primeraka, a 1987. ukupno 99 novina s više od 3,7 miliona primeraka. 

Poređenja radi, u Sovjetskom Savezu do 1990. samo je Časopis Moskovske pravoslavne patrijaršije bio dostupan tamošnjoj javnosti. 

Djelatnost vjerskih subjekata u medijskoj areni je stoga sasvim u suprotnosti sa onim što teoretičari kažu o totalitarizmu, zaključuju slovenački sociolozi. "Skloni smo tvrdnji da se Titova Jugoslavija samo u svojoj prvoj fazi približila totalitarnom režimu, odnosno u razdoblju od 1945. do 1953. Ali, već od sredine 60-ih, nastaju elementi poliarhije u smislu razvijene predstavničke demokratije, u kojoj su značajni uticaji interesnih grupa na proces vladanja bili prisutni. To ne znači da želimo reći da je Jugoslavija bila demokratska u svakom smislu", kažu Flere i Klanjšek.