BEZ OVOGA SRBIJA NE MOŽE U EU: Konačna bitka za autorska i srodna prava - piraterija, neregularnosti, dugovi javnog servisa - omča oko vrata u poglavlju 7?

Šta o problemima u kreativnoj industriji, koja u BDP-u Srbije učestvuje sa 4,6% kažu autori, diskografi, interpretatori, ali i nezavisni revizori, kolika su dugovanja RTS-a prema kolektivnim organizacijama, problemi sa Youoube i internet piraterijom, neregularne muzičke košuljice...
 
Ukoliko želi da uđe u Evropu, Srbija će što prije morati da riješi nagomilane probleme autorskih i srodnih prava, koja se na ovim prostorima, za razliku od civilizovanog svijeta - poštuju kao svetinja. U cilju detektovanja i osvjetljavanja ključnih problema u sferi autorskih i srodnih prava, koje će Srbija tokom pregovora sa EU u okviru Poglavlja 7 u nekoliko narednih godina morati da otkloni, Medijska mreža Antitod je obavila obimno istraživanje na ovu, u široj javnosti nedovoljno pristunu temu.

Tokom višemjesečnog istraživanja, Antidot je uputio pitanja na adrese gotovo svih ključnih kolektivnih aktera u oblasti autorskog i srodnih prava, naši saradnici su obavili na desetine razgovora i intervjua sa relevantnim subjektima, a kontaktirano je i na desetine pojedinaca koji se u svijetu kreativne industrije pojavljuju u svojstvu nosilaca autorskih i srodnih prava.

Kako navodi Antidot, u do sada najobimnijem istraživanju ikada obavljenom na ovu temu kod nas "do prije samo nekoliko godina ulice gradova Srbije bile su preplavljene improvizovanim tezgama na kojima su prodavani diskovi sa piratskim softverima, muzičkim i video sadržajima":

- U međuvremenu, država je počela mnogo dosljednije da primjenjuje zakon, zahvaljujući čemu je ovaj vid piraterije u najvećoj mjeri iskorenjen, a milionske sume koje su odlazile u sive ekonomske tokove ponovo su vraćene u zakonske okvire, što je generisalo rast kreativne industrije, koja predstavlja jednu od najbrže rastućih privrednih grana i u društvenom bruto proizvodu Srbije učestvuje sa 4,6%. Zbog povećane naplate poreza i otvaranja novih radnih mesta, koristi od suzbijanja piraterije imala je i država, ali i svi građani Srbije. U međuvremenu, znatno su uznapredovale i tehnološke mogućnosti za suzbijanje internet piraterije što je u velikoj mjeri otežalo i onemogućilo i tu vrstu ilegalne prodaje tuđe intelektualne svojine.

- U vremenu kada članice EU i zemlje razvijenog svijeta poštovanje autorskih prava prihvataju kao neupitnu civilizacijsku tekovinu, nosioci tih prava u Srbiji uglavnom upozoravaju da su rukovodeći ljudi srpskog javnog servisa, zaduženi za primjenu i poštovanje intelektualne svojine, već duži niz godina postali njeni najveći uzurpatori u Srbiji, navodi Antidot u svom istraživanju, i dodaje: - Tako je, zahvaljujući sistemskim nedostacima koji generišu manjak odgovornosti i transparentnosti u poslovanju Radio-televizije Srbije (RTS) ta ustanova postala najveća prepreka u praktičnoj primjeni zakonskih normi u oblasti poštovanja i zaštite autorskog i srodnih prava".

- Zbog višegodišnjeg neodgovornog odbijanja čelnika RTS-a da poštuju svoje zakonske obaveze, neizmireni dug koji je po osnovu autorskih prava ta medijska kuća imala prema Organizaciji muzičkih autora Srbije (SOKOJ), na kraju 2014. godine narastao je do nevjerovatnih 919.000.000 dinara, odnosno preko 7,5 miliona eura. Pod pretnjom tužbenog zahtjeva čija bi realizacija ovu medijsku kuću gotovo sigurno gurnula u finansijsku propast, u februaru 2015. godina rukovodstvo RTS je pristalo da potpiše sporazum sa organizacijom SOKOJ kojim je dug od 7,5 miliona eura reprogramiran tako što je za njega dogovorena isplata u 60 jednakih rata.

Uprkos lošem iskustvu sa dugovanjima prema organizaciji SOKOJ, rukovodeći ljudi Javnog servisa ponovo su RTS doveli u identičnu situaciju tako što su poslije 1. januara 2016. godine svoje obaveze prema Organizaciji proizvođača fonograma Srbije (OFPS) i Organizaciji za kolektivno ostvarivanje prava interpretatora (PI) samovoljno počeli da plaćaju po višestruko umanjenim tarifama. Prema saznanjima Antidota, zbog takvog ponašanja, dugovi RTS prema ovim organizacijama dostigli su iznos od preko 1.000.000 evra što bi i dodatno moglo da se uveća, ukoliko budu naplaćivani sudskim putem, a što će u krajnjoj instanci plaćati građani i poreski obveznici Republike Srbije.

Predstavnici kolektivnih organizacija za zaštitu autorskog i srodnih prava jednoglasno upozoravaju da u svim zemljama članicama EU, kao i u državama regiona, javni servisi kolektivnim organizacijama, kao što su SOKOJ, PI i OFPS, na ime autorskih i srodnih prava plaćaju naknade koje se formiraju prema prihodima u koje se, pored onih od marketinga, uračunavaju i oni dobijeni od takse i prihoda iz budžeta. Predstavnici kolektivnih organizacija ukazuju da je RTS jedina medijska ustanova koja to ignoriše i koja naknade plaća prema prihodima koji ne uključuju davanja iz budžeta. Inače, problemi sa RTS-om započinju u periodu kada je tu ustanovu predvodio Aleksandar Tijanić, a simptomatično je da se u okviru RTS-a temom autorskih i srodnih prava bave isti ljudi kao i u vreme Tijanića, zbog čega i ne treba previše da čudi gotovo identičan obrazac ponašanja Javnog servisa kada je ova tema u pitanju.

Iako svoje neplaćanje RTS pravda izostankom međusobnog dogovora koji bi rezultirao potpisivanjem sporazuma koje ta ustanova smatra osnovom svojih obaveza prema kolektivnim organizacijama, zakon kaže da plaćanje naknade za emitovanje fonograma predstavlja zakonsku, a ne ugovornu obavezu. Eventualni ugovor zaključen sa kolektivnim organizacijama ne predstavlja pravni osnov plaćanja, već samo vid evidencije emitera ili korisnika kojim se regulišu način plaćanja, eventualne benificije za korisnika kao i drugi međusobni odnosi.

Kao posledica takve prakse, zbog neplaćanja svojih ugovornih i zakonskih obaveza, jednim dijelom i u sferi autorskih, izvođačkih i producentskih prava, RTS je na ime izgubljenih sudskih sporova u 2015. godini morao da isplati sumu od čak 1.000.000 eura (123.424.000 dinara). Taj iznos je tokom 2016. godine dostigao 1,5 miliona eura (184.746.000 dinara), a slična praksa nastavila se i tokom tekuće 2017. godine. Iako u RTS tvrde da je udio presuda donijetih zbog kršenja autorskog i srodnih prava u tim iznosima “minimalan i zanemarljiv”, iznosi koji se u toj ustanovi izdvajaju zbog izgubljenih sudskih sporova ukazuju na veoma raširenu praksu neodgovornog ponašanja koje se ogleda u neplaćanju ugovornih i zakonskih obaveza što u krajnjoj instanci, cijenu te neodgovornosti, koja godišnje dostiže milionske euro iznose, prebacuje na teret svih građana Srbije.

Uprkos enormnim iznosima koje, novcem građana Srbije, plaćaju zbog nepotrebno izazvanih sporova i pratećih sudskih troškova, čelni ljudi RTS-a u svojim godišnjim izvještajima, u dijelu koji se odnosi na upravljanje rizicima budućeg poslovanja, redovno iznose procene da “potencijalni odlivi po osnovu negativnih ishoda sudskih sporova neće imati materijalno značajne efekte” na godišnje finansijske bilanse te medijske ustanove. Tako je pravna služba RTS, na dan 31. decembra 2014. godine, zabilježila da se protiv te medijske ustanove vode sudski postupci sa odštetnim zahtjevima u ukupnom iznosu od skoro 4 miliona evra (474 miliona dinara), ne uključujući efekte eventualnih zateznih kamata. Godinu dana kasnije, 31. decembra 2015, protiv RTS-a su vođeni sporovi u iznosu od preko 3 miliona evra (379 miliona dinara), dok u izvještaju za 2016. godinu vrijednost sporova koji se vode protiv RTS nije navedena.

Da je riječ o paušalnim i neutemeljnim procjenama ukazao je i nezavisni revizor Žarko Mijović, iz revizorske kuće Delloite, koji je u svom izvještaju upozorio da na osnovu raspoložive dokumentacije nije bio u mogućnosti da se “u potpunosti uvjeri u navedenu procjenu rukovodstva JMU RTS”.

RTS: Posvećeni smo poštovanju i medijskom promovisanju značaja autorskih prava

Na pitanja o preovlađujućem stanju u postojećem zakonodavnom okviru u oblasti autorskog i srodnih prava i njegovoj primjeni u Srbiji, iz Radio-televizije Srbije medijskoj mreži Antidot upućeni su pisani odgovori koje je potpisao pomoćnik generalnog direktora Zlatan Begović.

U odgovorima RTS-a ističe se da je potojeća regulativa u Srbiji relativno dobra i uglavnom u skladu sa normativnom praksom evropskih zemalja. "Potrebne su manje izmjene i dopune, kako bi svi vidovi pravne zaštite u ovoj oblasti bili normativno uređeni, prije svega u pogledu primjene evropskih direktiva, kao i u oblasti funkcionisanja servisa za razmjenu zvučno-vizuelnih sadržaja i drugih internet portala", naveo je Begović.

Odgovarajući na pitanje kako RTS u praksi reguliše svoje zakonske obaveze u oblasti autorskog i srodnih prava i koliko su iznosili ukupni godišnji rashodi po tom osnovu tokom 2015. i 2016. godine pomoćnik generalnog direktora RTS-a je rekao da ta medijska ustanova svoje obaveze reguliše pojedinačnim ugovorima sa autorima i nosiocima srodnih prava i sporazumima sa kolektivnim organizacijama za zaštitu ovih prava.

- Isplate prema Sokoju u toku 2015. i 2016. godine pored redovnog troška tih godina obuhvataju i isplate po osnovu ugovorenog reprograma koji je utvrđen na bazi potpisanog Sporazuma, a odnosile su se na trošak prethodnih godina te je po svim osnovima Sokoju u 2015. plaćeno 1.909.060 evra, a u 2016. 2.524.406 evra. Isplate prema OFPS-u: u 2015. bile su 48,2 miliona dinara (395 hiljada evra), a u 2016. godini 29,7 miliona dinara (242 hiljade evra). Proknjiženi trošak za OFPS u 2015: 28 miliona dinara, a 2016. godine 28 miliona dinara", otkrio je Begović i dodao da se značajna sredstva isplaćuju pojedinačnim nosiocima prava (pisci scenarija, reditelji, glumci, muzički interpretatori i drugi), ali da za tu vrstu plaćanja u ovom trenutku ne postoji zbirna statistika, navodi Begović.

Slobodan Nešović (Mascom): Dobili smo tri sudska spora zbog Youtubea

Pokretač tužbe koja je u oktobru 2017. godine rezultirala donošenjem pravosnažne presude, kojom je RTS osuđen za protivpravno korišćenje sadržaja na svojim YouTube kanalima, čime je praktično stavljeno van zakona sve ono što Javni servis radi na toj digitalnoj platformi, vlasnik i direktor producentskih kuća “Mascom” i “Tin Drum Music” Slobodan Nešović ukazao je u razgovoru za Antidot da RTS svijesno i namjerno krši autorska prava na dnevnoj bazi što se ogleda u mnogo segmenata počev od toga što taj emiter ne plaća autorske naknade ili ih plaća po najnižim tarifama čime sistematski destruktivno djeluje na cjelokupnu kreativnu industriju u Srbiji.

“Drugi dio problema predstavlja to što RTS svojata fonogramski katalog koji nije njihovo vlasništvo zbog čega smo do sada dobili tri sudska spora. Imali su pravo na izdavanje određenih snimaka, ali oni svojataju fonogramske zapise i zarađuju na njima bez ikakvog osnova, ne plaćajući pri tome nikakve tantijeme pravim vlasnicima. Treći problem predstavlja to što u posljednje vrijeme RTS diže na YouTube svoje emisije sa kompletnim autorskim sadržajem u njima i uzima od toga 100% prihoda što se nigde u svijetu ne radi, posebno ne kada je u pitanju Javni servis. Tako, primjera radi, kada neko pjeva svoju pjesmu u nekoj emisiji RTS-a, oni kasnije eksploatacijom preko YouTube-a zarađuju i ono što po zakonu pripada autoru, izvođaču i izdavaču pjesme. Ne postoji apsolutno nikakva razlika između takvog ponašanja RTS-a i onih koji upadaju u tuđe stanove i uzimaju ono što im po zakonu ne pripada”, ukazao je Nešović.

Nikola Vilotić (OFPS): Otkrili smo brojne nepravilnosti

Govoreći za Antidot o praktičnim aspektima zaštite autorskog i srodnih prava u Srbiji zamenik direktora Organizacije proizvođača fonograma Srbije (OFPS) Nikola Vilotić potvrdio je naša saznanja o brojnim nepravilnostima u postupanju Javnog servisa u ovoj oblasti. Pojašnjavajući pravila raspodjele u okviru kolektivnih organizacija, Vilotić je precizirao da se ona radi na osnovu dobijenih košuljica koje još uvijek nisu digitalizovane zbog čega OFPS radi povremeni monitoring na osnovu slučajnih uzoraka. “Iako taj rezultat moramo da uzmemo sa izvijesnom rezervom, pošto nije rađen monitoring cjelokupnog emitovanog sadržaja već samo uzorka, možemo sa sigurnošću da kažemo da je u slučaju RTS bilo značajnih odsutpanja. Otkrili smo takođe da je RTS za obračun naknade nama prijavio mnogo nižu zastupljenost repertoara u odnosu na realnu zastupljenost što je direktno uticalo na umanjenu naknadu koju nam je Javni servis plaćao. Mi smo monitoringom otkrili da ta zastupljenost nije 10-15% kao što je RTS prijavio, već 27-28% zbog čega smo ih zadužili za dodatni iznos. Oni to još uvijek nisu prihvatili zbog čega smo započeli pregovore kako bismo pronašli neko kompromisno rješenje sa RTS kao najvećim emiterom”, rekao je Vilotić.

Rodoljub Stojanović (Unija diskografa Srbije): Nova zakonska rješenja da omoguće efikasniju sudsku zaštitu autorskog prava

Opisujući trenutnu situaciju u pogledu poštovanja autorskog i srodnih prava u Srbiji, generalni sekretar Unije diskografa Srbije (UDS) Rodoljub Stojanović ističe da, uprkos vidljivom napretku u ovoj oblasti, u Srbiji danas još uvijek postoje brojni slučajevi kršenja autorskog i srodnih prava. “Važno je da se ukaže na sva moguća kršenja prava koja postoje. Trenutno se u Srbiji autorska prava krše uglavnom zato što postoji određena vrsta needukovanosti muzičkih urednika i vlasnika televizija koji misle da time što su potpisali ugovor sa SOKOJ-em, da su sva pitanja oko prava rješena. To je, međutim, samo jedan deo prava koje se tiče emitovanja muzike. Problem nastaje kada dođemo do pitanja odakle njima pravo da puste određenu numeru? Da bi oni pustili određenu numeru nije problem da tu numeru dobiju od određene diskografske kuće i da je emituju. To se može dobiti tako što se preko SOKOJ-a, OFPS i PI plate prava autora, producenata i izvođača”, naveo je Stojanović.

Prema nekim ispitivanjima, država je od 2012. godine samo na porezima izgubila oko 20 miliona evra. Kreativna industrija doprinosi BDP-u sa 4,6% što je više od učešća bankarskog sektora koji je mnogo više zaštićen postojećim regulativama i zakonima”, naveo je on.

Dragan Brajović Braja: Problem je u primjeni zakona

Jedan od rijetkih autora koji je pristao da govori na temu zaštite autorskog i srodnih prava bio je poznati kompozitor Dragan Brajović Braja koji je član organizacije autora SOKOJ: - Problem je u primjeni zakona, problem je u tome što i dalje većina korisnika nije uopšte edukovana šta su autorska prava, zašto postavljaju pitanja tipa slušam stranu muziku u svom lokalu, zašto bih vama plaćao muzički dinar. Prosto ne razumiju ljudi da ta kolektivna zaštita podrazumjeva zaštitu svih autora svijeta koji su članovi CIS-a, 120 zemalja članica. Edukacija korisnika je bitna, ona kod nas nije na nekom zavidnom nivou, a svi problemi proističu iz odnosa sa korisnicima. Mi smo imali situaciju da 8 godina RTS za vrijeme Tijanića, nije plaćala, što je presedan u modernoj Evropi, a imali smo i tu situaciju”, naveo je Brajović.

Zavod za intelektualnu svojinu predstavlja državnu ustanovu koja je zadužena za sprovođenje Zakona o autorskom i srodnim pravima i nadzor nad kolektivnim organizacijama. Direktor Zavoda Vladimir Marić izjavio je u intervjuu za Antidot da što se tiče usaglašavanja sa propisima EU, Srbija jako dobro stoji što se moglo vidjeti i u nedavnom izvještaju Evropske komisije u kome stoji da je srpski zakon u ovoj oblasti u velikoj mjeri usaglašen sa evropskim direktivama. “Mi smo sada u postupku donošenja izmjena i dopuna zakona, koji je usagalšen sa 8 od 10 direktiva. Ostalo je još da se usaglasimo sa Direktivom o kolektivnom ostvarivanju autorskog i srodnih sprava i licenciranju autorskih dijela i predmeta srodnih prava na internetu, i drugo sa direktivom o tzv. napuštenim delima. U velikoj mjeri naš zakon je već usagalašen sa tom direktivom, u nekim segemntima treba da bude dodatno izmjenjen kada je riječ o načinu glasanja u skupštinama organizacija, o njihovim troškovima, o reviziji njihovog godišnjeg obračuna naknada, raspodjeli novca u okviru organizacije za kolektivno ostvarivanja autorskog i srodnih prava”, naveo je Marić.

Marić je ukazao i da se značajna izmjena koja se tiče zaštite autorskog prava u našoj zemlji odnosi na softvere, na računarske programe, baze podataka, kablovsko reemitovanje i satelitsko emitovanje.

Osim ovoga, Antidot u svom istraživanju otkriva i druge neregularnosti bitne za Poglavlje 7 u pregovorima sa EU, a u vezi sa neovlašćenim postavljanjem muzičkih sadržaja na Youtubeu, krešenje odredaba Zakona o javnim nabavkama, netransparentnost u poslovanju javnog servisa po pitanju ugovora direktno vezanih za autorska i srodna prava, spornim košuljicama na osnovu kojih se radi plaćanje autorima i diskografima.

(Tanjug)