"Znamo šta dolazi - i nije dobro!" Upozorenje koje se širi komandnim centrima

„Izum, mora se ponizno priznati, ne nastaje iz praznine, već iz haosa“, pisala je Meri Šeli u Frankenštajnu 1818. godine. Rat je upravo taj haos – i tehnologija ga ne smanjuje, nego produbljuje. „Rat je haos. Oduvijek je bio. Ali tehnologija ga pogoršava. Ona mijenja strah“, napisat će dva stoljeća kasnije pisac Pirs Braun.

Dronovi i vještačka inteligencija već su preoblikovali savremeno ratište, a mnogi vjeruju da tek ulazimo u novu fazu te transformacije. Upravo to pokazuje i opširna analiza američkog CNN-a, koja rat u Ukrajini opisuje kao najveću „živu laboratoriju“ za primjenu bespilotnih sistema u historiji.

Kada je Rusija napala Ukrajinu 2022. godine, procjene su bile da će Kijev izdržati svega nekoliko dana, najviše sedmica. Umjesto toga, dogodio se obrat – dronovi u zraku, na kopnu i na moru omogućili su Ukrajini da uspori, iscrpi i prilagodi se jednoj od formalno najjačih armija svijeta. Jeftiniji, dostupniji i lakši za proizvodnju od klasične borbene tehnike, postali su osnovno sredstvo asimetričnog otpora.

Kao što je kalašnjikov u 20. stoljeću postao oružje slabije opremljenih vojski i gerilskih pokreta, danas su tu ulogu preuzeli dronovi. Koriste ih Hamasi u Gazi, pobunjenici u Mjanmaru, afričke armije i paravojske, latinoamerički narko-karteli, ali i velike sile – od Sjedinjenih Država do Kine.

„To je kao barut“, kaže bivši američki oficir Patrik Šepard. „Toliko je dramatično promijenilo rat.“

Dronovi, naravno, nisu proizvod 21. stoljeća. Prve radio-upravljane letjelice testirali su još Britanci i Amerikanci tokom Prvog svjetskog rata. Naziv „dron“ potiče od britanskog daljinski upravljanog aviona Queen Bee iz 1930-ih.

Od tada, njihov razvoj prolazi kroz talase. U Zaljevskom ratu pojavljuje se Tomahawk, krstareća raketa koja je u suštini bespilotna letjelica s preciznim navođenjem. Tokom „rata protiv terorizma“, američki dronovi Predator i Reaper postaju simboli tihog lova na vođe militantnih grupa.

Pravi prelom, smatraju analitičari, dogodio se 2020. godine u ratu između Azerbejdžana i Jermenije. Azerbejdžan je tada koristio poljoprivredne dvokrilce kao lažne mete, kako bi otkrio neprijateljsku protivzračnu odbranu. Kada bi se radari i baterije oglasili, uslijedili bi precizni udari borbenih dronova i artiljerije – i Baku je faktički osvojio nebo.

Ukrajina je otišla još dalje.

Njeni dronovi uništavali su ruske tenkove, položaje, skladišta municije, brodove Crnomorske flote, pa čak i strateške bombardere duboko u ruskoj pozadini. Na snimcima se vide letjelice koje ulaze kroz prozore, „love“ pojedinačne vojnike u rovovima, prate ih u zaklon, pa čak spuštaju ranjenim ukrajinskim vojnicima električne bicikle da se izvuku s prve linije.

Prema zapadnim i ukrajinskim podacima, Ukrajina je 2023. proizvela oko 800.000 dronova, 2024. već oko dva miliona, a narednih godina planira višemilionsku proizvodnju. Zapadne vlade nazivaju je „svjetskim liderom“ u dizajnu i upotrebi dronova. Donald Tramp je nedavno, u svom stilu, rekao: „Prave veoma dobar dron.“

Ni Rusija ne zaostaje. Moskva sklapa iranske šahede u hiljadama primjeraka, razvija sopstvene jurišne i izviđačke dronove, a njen tajni centar „Rubikon“, specijalizovan za napredne bespilotne sisteme, postao je velika glavobolja ukrajinskih operatera.

Rat u Ukrajini pretvorio se u trku inovacija. Kada je Rusija počela masovno ometati radio-veze, Ukrajina je prešla na dronove povezane optičkim kablom, slične zmaju na uzici, koje je gotovo nemoguće „zaslijepiti“. Promjene se uvode direktno na frontu, često u roku od nekoliko dana.

Britansko Ministarstvo odbrane procjenjuje da se tehnologija dronova sada mijenja u ciklusima od šest sedmica. Šepard navodi da je svjedočio situacijama gdje dron od nacrta dođe do borbene upotrebe za svega mjesec dana.

Najveći kvalitativni skok, ali i najveća bojazan, odnosi se na vještačku inteligenciju.

Dronovi više nisu samo „daljinski upravljane igračke“, već sistemi koji, uz AI, mogu prepoznati cilj, procijeniti njegovu ranjivost, prilagoditi putanju i izvesti napad čak i pod snažnim elektronskim smetnjama. Američko-evropska kompanija Auterion razvija softverske pakete koji se mogu ugraditi u komercijalne dronove i pretvoriti ih u autonomne udarne platforme.

Prema njihovim procjenama, precizno izviđanje i navođenje pomoću dronova smanjilo je broj potrebnih granata za uništenje jednog cilja i do šest puta. To znači da desetine hiljada dronova mogu zamijeniti stotine hiljada artiljerijskih projektila, i to po nižoj cijeni.

Svijet se ubrzano naoružava bespilotnim sistemima.

U Africi dronove danas posjeduje 36 država, a devet ih već proizvodi vlastite modele. Ne koriste ih samo vojske, već i paravojske i milicije. Libija, Sudan, Nigerija, Somalija, Mali i Mozambik već su vidjeli naoružane dronove iznad svojih gradova i frontova.

U Aziji, pobunjenici u Mjanmaru dronovima praktično zamjenjuju artiljeriju, danima bombarduju uporišta vojne hunte i prisiljavaju je na povlačenje. U Gazi, borci Hamasa 7. oktobra 2023. dronovima su onesposobili izraelske osmatračnice i nadzorne sisteme, otvarajući put upadu u južni Izrael.

Uz to, raste i nova generacija odbrambene industrije – više nalik Silicijskoj dolini nego starim vojnim gigantima.

Američki Anduril razvija čitave porodice bespilotnih letjelica i brodova, gradi fabriku vrijednu milijardu dolara u Ohaju i nudi vojsci „prateće dronove“ za borbene avione. Auterion želi postati „operativni sistem“ za novu flotu, softver koji se ugrađuje u različite platforme. Kompanije poput Kratos i Shield AI eksperimentišu s letjelicama koje mogu vertikalno poletjeti, letjeti hiljadama kilometara iznad okeana i djelovati kao „digitalni sapiloti“.

Kina ide još dalje. Od nano-dronova veličine komarca, preko velikih izviđačko-napadnih letjelica i eksperimentalnih „dron-nosača“ za mornaricu, do ogromnih podvodnih bespilotnih vozila dužine i do 20 metara, sličnih torpedima. Peking istovremeno ulaže ogromna sredstva u protivdron sisteme – na tržištu je već na hiljade proizvođača opreme za otkrivanje, ometanje i uništavanje dronova.

Na aeromitingu u Džuhaju predstavljeno je i vozilo s visokosnažnim mikrotalasnim oružjem, koje kineski mediji opisuju slikovito: „kao da ste poslali hiljade mikrotalasnih pećnica u nebo“ – impuls koji u radijusu od nekoliko kilometara spaljuje elektroniku bespilotnih letjelica.

U isto vrijeme, Sjedinjene Države, uprkos vojno-tehnološkom prestižu, djeluju usporeno. Konzervativni Heritage Foundation upozorava da američki razvoj dronova i protivdron odbrane ne drži korak s konkurencijom. Bivši načelnik Združenog generalštaba general Mark Mili i nekadašnji direktor Googlea Erik Šmit upozoravaju da će „budući ratovi biti vođeni autonomnim sistemima i moćnim algoritmima“, a da SAD za to „nisu spremne“.

Trampova administracija donijela je uredbu pod nazivom „Oslobađanje američke dominacije u dronovima“, dok ministar odbrane Pit Hegseth traži da se skrate procedure i ubrza opremanje jedinica. Američka kopnena vojska planira kupovinu najmanje milion dronova u naredne dvije do tri godine, umjesto sadašnjih 50.000 godišnje. Ipak, hvatanje koraka s Kinom i Rusijom moglo bi potrajati godinama.

Nisu, međutim, svi uvjereni da su dronovi i vještačka inteligencija novi apsolutni centar ratovanja.

Britanski načelnik Generalštaba, admiral Toni Redakin, upozorava da Zapad ne smije postati opsjednut „dron-tastičnim“ pristupom, jer tehnološka fascinacija lako može zasjeniti strateško razmišljanje. Mašine mogu uništiti cilj, ali ne mogu zauzeti grad niti održati liniju fronta.

Operacija „Paukova mreža“, u kojoj su ukrajinski dronovi sakriveni u kontejnerima uništili ruske bombardere, bila je spektakularna, ali, kako primjećuje profesor Amos Foks, nije promijenila odnos snaga na zemlji. Dronovi vode, kaže on, „mikro-okršaje“ – dron protiv tenka, haubice ili pojedinačnog vojnika – ali ne stvaraju politički pritisak kao pomjeranje fronta.

Zbog toga mnogi govore o dolasku „vječitih ratova“.

Prema Globalnom indeksu mira organizacije Vision of Humanity, danas u svijetu bukti 59 državnih konflikata – najviše od Drugog svjetskog rata. Istovremeno, sve je manje ratova koji završavaju jasnom pobjedom jedne strane: sedamdesetih godina to je bio slučaj u gotovo polovini sukoba, danas u manje od deset posto. I mirovni sporazumi postaju sve rjeđi.

Tehnologija, uključujući dronove i vještačku inteligenciju, izjednačava snage, ali i produžava sukobe. Umjesto brzih slomova, sve češće gledamo iscrpljujuće ratove u kojima nijedna strana ne može pobijediti – ali ni priznati poraz.

Tehnologija ne ukida haos rata. Ona ga produžava. I često ga čini mnogo gorim.

(CNN)