26.08.1939. – Ustanovljena je Banovina Hrvatska

26.08.1939. – Ustanovljena je Banovina Hrvatska
Na današnji dan sklopljen je sporazum „Cvetković–Maček“

Jugoslovenski premijer Dragiša Cvetković i vođa Hrvatske seljačke stranke Vlatko Maček potpisali su na današnji dan 1939. godine sporazum kojim je ustanovljena Banovina Hrvatska, a lider HSS-a postao je potpredsjednik jugoslovenske vlade.

Banovina Hrvatska je bila upravno-teritorijalna jedinica u sastavu Kraljevine Jugoslavije i predstavljala je pokušaj rješavanja hrvatskog pitanja i stvaranja mogućnosti za opstanak jugoslavenske države u okolnostima zaoštrenih europskih političkih prilika uoči Drugog svjetskog rata. Hrvatska strana smatrala je utvrđena rješenja privremenima, tj. etapom u cjelovitu preuređenju jugoslavenske kraljevine. Njezinom uspostavom bitno su se promijenile političko-teritorijalna organizacija i ovlasti Kraljevine Jugoslavije, jer je stvorena zasebna jedinica sa širokim ovlastima u području zakonodavne, upravne i sudske vlasti s obilježjima državnosti, koja su je približavala statusu federalne jedinice.

Za prvog Bana Banovine Hrvatske imenovan je dr. Ivan Šubašić, kojeg je osobno odredio Vladko Maček. Banovina Hrvatska imala je površinu od 65,456 četvornih kilometara, što znači da je za 15.7% bila veća od površine današnje Republike Hrvatske. Nije obuhvaćala Istru, Baranju, i još neke dijelove današnje RH, ali je zato prekrivala znatan dio današnje Bosne i Hercegovine pa čak i jedan dio današnje Republike Srbije. U njen sastav ušle su Savska i Primorska banovina i srezovi Dubrovnik, Šid, Ilok, Brčko, Gradačac, Derventa, Travnik i Fojnica, koji nikad dotad nisu bili dio Hrvatske.

Banovina je imala veliko značenje, budući da je njome obnovljena hrvatska državnost, izgubljena 1918., konsolidiran je nacionalni prostor, a zadobivena je i toliko željena autonomija od Beograda. Po prvi put još od srednjeg vijeka, većina hrvatskog naroda se našla u jednoj teritorijalnoj jedinici. Hrvati su dočekali stvaranje Banovine kao prvi korak prema hrvatskoj nezavisnosti.

Banovina Hrvatska prestaje faktički postojati proglašenjem Nezavisne države Hrvatke (NDH) 10.04.1941. godine. Ban Ivan Šubašić otišao je u emigraciju i u Londonu politički djelovao pozivajući se na svoju funkciju, kao i članovi vlade. Potpredsjednik vlade Juraj Krnjević nastojao je u političkim igrama unutar vlade sačuvati garancije da će Banovina nakon završetka rata i savezničke pobjede biti obnovljena.

 

Ostali događaji na današnji dan – 26.08.

 

1071. - U bici kod Mancikerta Turci Seldžuci su porazili Vizantiju. Smatra se presudnim događajem odgovornim za kasniju propast Vizantije.

1346. - U Bitci kod Crécyja u Stogodišnjem ratu engleska vojska pod Edwardom III porazila je znatno nadmoćnije francuske teške oklopnike kralja Philippa VI. Englezi su u toj bici prvi put upotrebili samo pješadiju i ogromne lukove koji su izbacivali strijele na izuzetno veliku daljinu.

1541. - Sultan Sulejman Drugi osvojio je Budim i anektirao Mađarsku, koja je do 1686. bila turska provincija Budimski pašaluk.

1791. - Amerikanac John Fitch je dobio patent za parobrod.

1839. - Osnovana je Prva beogradska gimnazija kroz koju su prošle mnoge istaknute ličnosti srpske historije, nauke, umjetnosti i kulture, među kojima Petar Karađorđević, Živojin Mišić, Stepa Stepanović, Jovan Cvijić, Mihajlo Petrović Alas, Jovan Skerlić.

1883. - Počela je erupcija vulkana Krakatau na istoimenom indonežanskom ostrvu između Jave i Sumatre, u kojoj je tokom dva dana dvije trećine ostrva odletjelo u vazduh, a u ogromnim talasima na zapadnoj Javi poginulo 36.000 ljudi.

1920. - Ratifikovan je 19. amandman Ustava SAD kojim su žene dobile pravo glasa.

1941. - Strijeljani su zarobljeni pripadnici Prvog splitskog partizanskog odreda u Ruduši kod Sinja.

1945. - U Beogradu je održano treće zasjedanje Antifašističkog vijeća narodnog oslobođenja Jugoslavije (AVNOJ) na kojem je Vijeću promijenjen naziv u Privremena narodna skupština. Donijeta je i rezolucija o teritorijalnim pravima Jugoslavije na krajeve koji su poslije Prvog svjetskog rata priključeni Italiji.

1972. - Otvorene su 20. olimpijske igre u Minhenu, upamćene po napadu pripadnika terorističke palestinske organizacije „Crni septembar“ na Olimpijsko selo i ubistvu 11 izraelskih sportista.

1990. - U eksploziji u jami "Dobrnja-Jug" rudnika "Kreka" u Tuzli koja je izazvala najveću katastrofu u jugoslovenskom rudarstvu, poginulo 180 rudara, najmlađe smjene ovog rudnika.

1993. - Predsjednik Rusije Boris Jeljcin osudio je invaziju armija Varšavskog pakta na Čehoslovačku 1968. i potpisao je sporazum o prijateljstvu sa Češkom.

1995. - Vlak slobode‎ krenuo iz Zagreba za Split, preko Karlovca, Gospića i Knina, simbolički obnovio željezničku vezu između sjevera i juga Hrvatske.

2008. - Rusija priznala neovisnost pobunjenih gruzijskih pokrajina Južne Osetije i Abhazije.

 

Rođenja poznatih ličnosti na dan 26.08.

1740. - Joseph Montgolfier – francuski izumitelj.

1743. - Antoine Laurent de Lavoisier - francuski kemičar.

1906. - Vjekoslav Afrić - hrvatski glumac, redatelj i scenarist.

1910. - Majka Terezija - časna sestra albanskog podrijetla

1928. - Vladimir Beara - hrvatski nogometaš.

1931. - Bekir Misirlić - bosanskohercegovački slikar i skulptor.

1947. - Wolfgang Petritsch - austrijski diplomat.

1958. - Zlatko i Zoran Vujović - hrvatski nogometaši

1962. - Senad Bašić - bosanskohercegovački glumac.

1967. - Aleksandar Đorđević - bivši srpski košarkaš i košarkaški trener

1980. - Macaulay Culkin - američki glumac.

 

Smrti poznatih ličnosti na dan 26.08.

1723. - Antonie van Leeuwenhoek - nizozemski mikrobiolog.

1910. - William James - američki filozof i psiholog.

1974. - Charles Lindbergh -  američki zrakoplovac.

1992. - Đurđica Barlović - hrvatska pjevačica.

Novo