20 godina poslije: Evo šta građani BiH misle o Dejtonskom sporazumu

Upitali smo građane BiH da li bi da imaju priliku danas glasali za kontroverzni Dejtonski sporazum? Mnogi će biti iznenađeni odgovorima. 

Kratka historija rata u Bosni i Dejtonski mir 

Nakon raspada bivše Jugoslavije, rat u Bosni koji je trajao između 1992 i 1995 godine je bio zastrašujući. To je bio rat koji je izrodio termin “etničko čišćenje” s obzirom da su vojske tri naroda: bosnaskih Srba, bosanskih Hrvata i bosanskih Muslimana nastojale da “očiste” područja u kojim se nalaze narodi drugih nacionalnosti. Nasilno prisiljavanje je uključilo i masovna ubista civila i ratnih zarobljenika. S obzirom da se krvoproliće nastavilo, vojske bosanskih Srba, vojska Armije BiH i vojske bosanskih Hrata su dobile pojačanje vojne i paravojne snage iz Srbije, Hrvatske te volontere uglavnom iz muslimanskih zemalja. 1995. godine, NATO snage dolaze u BiH u nastojanju da okončaju rat. 

1995. godine u periodu između avgusta i septembra, američke diplomate su prisilile Hrvatsku da zaustavi ofanzivu. NATO snage su bombardovale položaje bosanskih Srba, te su prisilili njihove vođe da prihvate mirovne pregovore. Ovi pregovori su dio Dejtonskog mirovnog sporazuma potpisanog u Parizu 14. decembra 1995. godine. 

20 godina kasnije analizirali smo mišljenje građana BiH o Dejtonskom sporazumu

Danas, neki od interncionalnih medija koriste Dejton kao sinonim za inertnost, zanemarivanje i očaj. Upravo zbog ovih razloga, većina stručnjaka smatraju da bi se Bosanci danas usprotivili ovom sporazamu. 
Zapravo to nije tako. Koristeći se reprezentativnim uzorkom od 1,007 ispitanika, iz 2013. godine. Ukoliko bi danas došlo do referenduma o Dejtonskom mirovnom sporazumu kako bi glasali? 

Sve tri etničke grupe u Bosni – Bošnjaci, Hrvati i Srbi - bi radije glasali za nego protiv Dejtona. 

Bosanski Srbi su se protivili strukturi Dejtonskog sporazuma – ali danas ga podržavaju. Manjina u svim etničkim grupama oko 28% odgovorili su da bi definitivno ili  vjerovatno glasali protiv Dejtona. Šanse da bosanski Srbi glasaju za Dejtonski mir su 7 puta veće. 

Ova činjenica je iznenađujuća s obzirom na historiju. Poslije Drugog svjetskog rata u Jugoslaviji, Srbi su se osjećali marginaliziranim i uskraćenim za svoja nacionalna prava.  Ovaj osjećaj ugroženosti je doprinio nasilnom kolapsu bivše Jugoslavije. U martu 1992, Bošnjaci i Hrvati su referendumom,kojeg su Srbi bojkotovali, izglasali nezavisnost BiH nakon čega počinje rat. Prijeratna populacija od 4.37 miliona, oko 110,000 Jugoslovena su ubijeni, a oko 2,2 miliona je napustilo svoje domove. Tokom rata, vodstvo bosanskih Srba se strogo protivilo bilo kakvoj vrsti primirja i dogovora, nastojeći da se potpuno odvoji. 

U godinama nakon Dejtona, rat je još jednom izbio na Kosovu. 1999. Godine NATO je intervenirao u namjeri da prekine nasilje između Albanaca i Srba. Uprava Kosova je premještena iz Srbije na Ujedinjene nacije. Deset godina kasnije, Kosovo proglašava nezavisnost uprkos protivljenjima vlade Srbije. 

Postepeno priznavanje Kosova od strane međunarodne zajednice bi moglo ohrabriti bosanske Srbe koji žive u Republici Srpskoj da se usprotive Dejtonu te da slijede sličan put do nezavisnosti. 

Ali to se vjerovatno neće desiti zato što je 42% bosanskih Srba glasalo za Dejton a samo 9% njih protiv. 
Hrvatski ispitanici su ipak manje entuzijastični, samo 22% bi vjerovatno ili zasigurno glasalo protiv sporazuma. 

Razlozi za zabrinutost

Bosanski Srbi bezrezervno podržavaju Dejton. Dva od tri ispitanika bi podržali potpunu nezavisnost Republike Srpske.

Zajednica Bošnjaka se pita da li je Dejton dobro rješenje na duže staze. Hrvati u poređenju sa druge dvije etničke grupe manje podržavaju sistem, što daje razlog više za brigu. Ukoliko Srbi zapravo pokušaju da izglasaju nezavisnost Republike Srpske, onda bi to bilo kršenje Dejtona i vjerovatno bi BiH odvelo u novi sukob. 

Većina bosanskih Srba su svjesni da se uskoro neće moći odvojiti od BiH. Oko 61% bosanskih Srba vjeruje da će njihova republika u narednih 10 godina postati nezavisna. 

Bez obzira na upozorenja, građani BiH su prihvatili Dejton kao najbolje moguće rješenje koje je trenutno dostupno. Uprkos zajedničkom narativu o drevnoj etničkoj mržnji, BiH se zalaže da postkonfliktna društva ne moraju uvijek biti taoci prošlosti.