‘ŽIVOT POD TITOM’: Nekoliko priča o socijalističkoj Jugoslaviji!

U nekadašnjoj državi fudbaleri su dobijali po sto dolara za pobjedu, snijeg je morao da se nađe za Olimpijske igre, a Udba je imala odjeljenje zaduženo za istraživanje neidentifikovanih letećih objekata.

1. Država rođena u krvi: Pravda uključuje osvetu

Nismo imali milosti, bili smo okrutni jer smo čistili smeće… To je tada bilo kao da sam bog, mogli ste da sudite, ispričao je Jovo Kapičić

Na trećoj strani prve poslijeratne Politike, u subotu 28. oktobra 1944, objavljena je zajednička izjava general-lajtnanta Koče Popovića i Peka Dapčevića u kojoj se poručuje da „pravda uključuje osvetu“.

Ljotićevci i nedićevci

Da se o vršenju pravde, odnosno o osveti, razmišljalo i prije ovoga, svjedoči izjava Milovana Đilasa: „Još pre našeg ulaska u Beograd, mi smo ustanovili kriterijume po kojima će sledbenici Milana Nedića i Dimitrija Ljotića biti ubijani na licu mesta. Ovo je već bilo objavljeno iako se većina sledbenika Ljotića i Nedića povlačila sa Nemcima. Zasigurno je među ubijenima bilo i onih koje bi i najgori i najnepravedniji sud poštedeo.“

U polemici sa historičarem Vladimirom Dedijerom, on je, međutim, negirao da su on i Ranković bili „tvrda ruka“, kako to tvrdi Dedijer, već da je sve konce vukao Tito, pitajući se i o najsitnijim pitanjima, „a Ranković je bio samo produžena ruka Titova, po potrebi, nekad stroga, nekad blaga…“

Naređenja za strijeljanje u svim republikama i pokrajinama išla su preko tadašnjeg šefa Ozne Aleksandra Rankovića, koji je bio istovremeno član vrhovnog štaba NOVJ i sekretar Centralnog komiteta KP, kao i njegovog zamjenika Svetislava Stefanovića Ćeće. U Hrvatskoj je pronađena Rankovićeva depeša koja potvrđuje namjeru najvišeg rukovodstva NOB da se masovno strijeljaju svi „narodni neprijatelji“.

„Vaš rad u Zagrebu je nezadovoljavajući. Za deset dana u oslobođenom Zagrebu streljano je samo 200 bandita. Iznenađuje nas ova neodlučnost u čišćenju Zagreba od zlikovaca. Radite suprotno od naših naređenja jer smo rekli da radite brzo i energično i da sve svršite u prvim danima“, navodi se u depeši.

Pripadnici službe bezbjednosti nove države Ozne imali dozvolu da ubiju i uhapse koga hoće.

„Nismo imali milosti, bili smo okrutni jer smo čistili smeće… To je tada bilo kao da sam bog. Nije bilo propisa, a mogli ste da sudite i da odlučujete. Šta ja sada da se mirim s nekim kome sam brata ubio…“, ispričao je visoki funkcioner Ozne Jovo Kapičić 2009.

Historičar Srđan Cvetković kaže: „Organi nove službe bezbednosti postavljani su paralelno sa osvajanjem teritorija. Posle uspostavljanja mreže ove službe, pristupilo se likividacijama političkih protivnika, ‚narodnih neprijatelja‘ i stvaranju mreže poverenika koja je uspostavila sveobuhvatnu kontrolu nad stanovništvom. Streljanja su obavljana uglavnom konspirativno…“

Tito: Dosta je bilo

Strijeljanja „narodnih neprijatelja“ trajala su sve do jeseni 1945, kada je Tito na jednom sastanku Centralnog komiteta rekao: „Dosta više s tim streljanjima, smrtna kazna više nema nikakvog efekta!“

Državna komisija za pronalaženje i obilježavanje svih tajnih grobnica u kojima se nalaze posmrtni ostaci strijeljanih poslije oslobođenja 1944. godine, koju je formirala Vlada Srbije u ljeto 2009, ustanovila je da je na području grada Beograda nakon oslobođenja ubijeno 1.689 ljudi, dok je 249 njih označila kao „nestale“. Neki opozicioni političari i njima bliski historičari, međutim, na talasu revizije novije historije tvrde da se broj ubijenih u Beogradu kreće između pet i trideset hiljada. Za ovo ne iznose nikakve dokaze…

2. Rat na zelenom terenu: pobjeda

Na Olimpijskim igrama 1952. fudbaleri Jugoslavije osvojili su srebro, a meč SFRJ protiv SSSR (završen rezultatom 5:5) Rojters je proglasio utakmicom vijeka

Na XV ljetnjim olimpijskima igrama 1952. u Helsinkiju učestvovalo je i 96 sportista iz Jugoslavije takmičeći se u 11 disciplina. Četverac koji su činili Duje Bonačić, Velimir Valenta, Mate Trojanović i Petar Šegvić osvojio je zlatnu medalju u veslanju, a vaterpolo i fudbalska reprezentacija osvojile su po srebro. Posebno dramatičan bio je put naših fudbalera do finala…

Staljin i Tito

U prvoj utakmici na turniru, Jugosloveni su sa 10:1 pobijedili Indijce koji su igrali bosi! Sljedeći protivnik bio je SSSR. Ova zemlja je u Helsinkiju prvi put nastupila na Olimpijadi i Staljinu je bilo važno da se u jeku Hladnog rata predstavi u najboljem svjetlu. Za Sovjete nije važilo da je važno učestvovati – trebalo je pobijediti sve. Pod kakvim su pritiskom bili, pokazuje i rezultat – osvojili su samo pet medalja manje od Amerikanaca, iako im je zemlja još bila u ruševinama.

Ali ni direktni susreti Sovjeta sa Jugoslavijom nisu bili manje važni. Samo četiri godine ranije SSSR i zemlje pod njegovom šapom donijeli su Rezoluciju Informbiroa, u kojoj je naša zemlja optužena za izdaju socijalizma. Ruski tenkovi su i te 1952. bili na granici sa Mađarskom, Rumunijom i Bugarskom… Jasno je onda i zašto je i Tito uoči utakmice poslao „telegram podrške“ našoj selekciji. U takvim okolnostima odigran je fudbalski meč SFRJ i SSSR koji će agencija Rojters kasnije nazvati „utakmicom vijeka“.

U Tampereu 20. juna, pred oko 17.000 gledalaca, Jugoslavija je 15 minuta pre kraja protiv Sovjeta vodila sa 5:1. Činilo se da je pobjeda sigurna, kad su dali drugi gol, pa odmah i treći. Naši su se uspaničili, a igrači SSSR su to iskoristili, pa je u završnici uskoro bilo 5:4.

Posljednji minuti igrani su samo u šesnaestercu jugoslovenskog tima. Vladimir Beara je maestralno odbranio nekoliko šuteva i kada je izgledalo da će ipak sačuvati svoju mrežu i našu pobjedu, SSSR je u posljednjoj minuti izjednačio na 5:5! Pošto je utakmica završena bez pobjednika, odigrana je nova. U tom meču Sovjetski Savez je poveo sa 1:0, ali su Jugosloveni u nastavku zasluženo slavili sa 3:1. U sljedećem susretu pobijedili smo Dansku sa 5:3, pa u polufinalu SR Njemačku sa 3:1, a zlato su nam u finalu uzeli Mađari, pobijedivši nas sa 2:0. Po povratku u zemlju, naše olimpijce primio je Tito.Ekipi je dao, kao nagradu za pobjedu nad Sovjetima, po sto dolara.

Kazna za Sovjete

Tek 1988. Moskovske novosti objavile su kakva je bila sudbina sovjetskih fudbalera. Iste večeri pošto su izgubili drugu utakmicu od nas, vraćeni su brodom u Lenjingrad. Vojni moskovski klub CDKA, koji je činio reprezentaciju, raspušten je, a igrači su rasijani po ostalim timovima.

3. Kad se mlada srca slože: Autoput za dvije godine

U radnim akcijama je od 1946. do osamdesetih godina učestvovalo više miliona mladih Jugoslovena, koji su uz druženje i pjesmu gradili puteve, željezničke pruge i fabrike

Prve omladinske radne akcije organizovane su još u toku rata, kada je skupljana žetva pred neprijateljem, a naročito su postale popularne nakon nakon oslobođenja. Od 1946. do osamdesetih, kroz akcijaška naselja prošlo je više miliona mladih…

Grade Novi Beograd

Ovo su neporecive činjenice: 1946. u radnoj akciji za šest meseci izgrađeno je 90 km pruge Brčko-Banovići. Učestvovalo je 62.268 omladinaca, a pruga se najviše gradila ručno jer je bilo vrlo malo alata i nimalo mehanizacije. Završena je 7. novembra, 22 dana pre roka – Dana republike. Sljedeće, 1947. počela je gradnja tri puta duže pruge Šamac-Sarajevo: od 1. aprila do 15. novembra na 242 km radilo je 220.000 omladinaca. Jedan od učesnika bio je i belgijski slikar Pjer Alešinski.

Izgradnja pruge Doboj-Banjaluka bio je jedan od posljednjih velikih radova omladine na prugama u periodu obnove ratom razorene Jugoslavije. Od 1. marta do 20. decembra 1951, prugu dugu 90 kilometara gradilo je više od 87.000 mladih.

I još, i ovo su činjenice: od 1947. do 1953. izgrađene su: „Ivo Lola Ribar“ u Železniku; fabrika hidrauličnih ležajeva i fabrika za prehrambenu i hemijsku industriju u Žitnjaku kod Zagreba; fabrika za proizvodnju tempera u Kamniku; „Magnohrom“, u Kraljevu; hemijski kombinat u Vitkovićima; fabrike „Maglić“ i „Sutjeska“ u Foči; fabrika tekstila „Raška“ u Novom Pazaru; fabrika kablova u Svetozarevu, današnjoj Jagodini; „Krušik“ u Valjevu; željezara u Zenici; valjaonica bakra u Sevojnu i železara u Nikšiću. Od 1947. do 1954. izgrađene su hidrocentrale u Jablanici, Zvorniku i Vinodolu, kao i sistemi hidrocentrala u Mavrovu i na Vlasini. U ovome periodu mladi rade i na izgradnji Novog Beograda. U radovima učestvuje 140.000 omladinaca i omladinki.

Ispiti i dozvole

Zvanični početak izgradnje dionice autoputa između Zagreba i Beograda bio je 1. april 1948., a radovi su trajali do 15. jula 1950. U tom periodu, za nešto više od dvije godine, omladina je izgradila devet metara širok kolovoz u dužini od oko 400 km i tako povezala ta dva grada…

„Omladinci su na akcijama ustajali rano i prvi deo dana radili fizičke poslove na terenu. Nakon završetka rada vraćali su se u naselje, gde su se bavili sportskim, kulturnim i idejno-političkim aktivnostima. Omladinci su mogli da pohađaju kino, foto i radio kurseve, da dobiju diplomu o položenom ispitu za sportskog sudiju, te da uče za vozačku dozvolu. Kasnije su dodati kursevi kozmetike, ikebane, saobraćajne kulture, kao i elektrovarilački i daktilografski kurs.“ (Iz knjige „Tito, radne akcije, stvaraoci neodoljivog poleta“ Srećka Mihailovića i Grujice Spasovića, 1979)

KURSEVI ZA MLADE

Omladinci su na akcijama ustajali rano i prvi dio dana radili fizičke poslove na terenu. Omladinci su mogli da pohađaju kino, foto i radio kurseve, da dobiju diplomu o položenom ispitu za sportskog sudiju, te da uče za vozačku dozvolu. Kasnije su dodati kursevi kozmetike, ikebane, saobraćajne kulture, kao i elektrovarilački i daktilografski kurs.